قلعه صلصال لیسار روی یکی از تپه هایی که در دوره های مختلف زمین شناسی بوجود آمده جهت کاربرد نظامی از سنگ گرانیت قرمز رودخانه لیسار و آجر و گچ و ساروج بنا شده است که ارتفاع بالاترین نقطه آن 102 متر می باشد . اشراف تپه قلعه بر جاده و محوطه اطراف آن و تقابل قلعه و طبیعتِ پیرامون و قرابت شگفت انگیز آنها با همدیگر ، ساختاری را معرفی می کند که خود نوع خاصّی از انواع قلعه ها ، یعنی قلعه کوهستانی را معرفی می نماید که سازندگان آن بومی بوده و بر پتانسیلهای منطقه واقف بوده اند . سبک معماری و برخی قرائن موجود ، زمان ساخت آن را اواخر دوره ساسانی و اوایل دوره اسلامی نشان می دهد . همچنین یافته های سفالین و سکه های کشف شده در خاک برداری سال 1382 که توسط اداره کل میراث فرهنگی استان گیلان انجام گرفت ، نشان از مرمت این قلعه در دوره سلجوقیان دارد . امروز گرچه از عظمت و جلال آن جز توده های سنگ و دیوارهای آجر و….. چیزی بر جای نمانده است . امّا از روزگاران دور بر راهها ، پلها و معبرهای مهم ارتباطی منطقه تسلط داشته است . حصار قلعه که از سنگ و آهک ساخته شده تابع توپوگرافی منطقه است و نظم ارگانیک دارد . ارگ قلعه از نظم هندسی منظمی برخوردار بوده و یاد آور فضاهای نیایشگاهی پیش از اسلام است .
آب انبارهای موجود در روی قلعه بصورت کاملاً ماهرانه ساخته شده اند و آب آنها به دو شکل یعنی از طریق جمع آوری آب های سطحی و انتقال آب چشمه های مرتفع اطراف با لوله سفالی زیر زمینی و با استفاده از قانون ظروف مرتبطه تامین می شده است و این امر افسانه کم نشدن آب انبار قلعه را تقویت می کند که گفته می شد آب این قلعه از چشمه ای در ییلاق سوباتان تامین می شده که گویا سیبی در آن چشمه رها کرده اند و سیب در آب انبار قلعه بیرون آمده و این موضوع را دلیل وجه تسمیه سوباتان (محل فرو رفتن آب) ذکر کرده اند .
طول آب انبار حدود 6 و عرض آن 4 و ارتفاع آن بیش از 10 متر بوده و خطوط آب که تا چند سال پیش در آب انبار وجود داشت به روشنی در تصویر دیده می شود . در زمانهای نه چندان دور اهالی لیسار برای درمان سیاه سرفه از این آب استفاده می کردند و معتقد بودند این آب باید قبل از طلوع آفتاب از آب انبار برداشته شود و کسی که آب را بر میداشت درهنگام برگشت از قلعه نباید پشت سر خود را نگاه می کرد ، زیرا معتقد بودند در این صورت آب از اثر درمانی خود می افتد.علاوه بر آب انبار بزرگ و اصلی ، آب انبار کوچک دیگری در سمت غربی محوطه قلعه وجود دارد که در حال حاضر آبهای سطحی و آب باران در آن جمع شده است .
در خصوص تامین آب قلعه نظریه دیگری نیز وجود دارد و آن اینکه حدود یک کیلو متر بالاتر در روستایی بنام نومندان که از نظر ارتفاع هم سطح قلعه صلصال می باشد چشمه ای وجود داشته که احتمالاً آب این چشمه بوسیله لوله های سفالی و با استفاده از قانون ظروف مرتبطه به آب انبار قلعه متصل بوده که متاسفانه چند سالی است جهت حل مشکل کمبود آب کشاورزان استخری توسط اداره جهاد کشاورزی احداث و همه آبهای سطحی و چشمه ها به این استخر هدایت شده اند . شاید راز قطع آب قلعه در این موضوع باشد که در صورت صحیح بودن این نظریه با کمترین هزینه و تلاش و با شناسایی مسیر انتقال آب می شود دوباره آب و حیات را به قلعه باز گرداند .
نمائی از ارگ قلعه صلصال لیسار
میراث فرهنگی استان گیلان – زمستان 1382
پژوهشگر : شاپور رضاقلی پور
نمایی دیگر از قلعه صلصال لیسار
نمای مزارع ضلع غربی قلعه صلصال و راه پیچ در پیچ روستای نومندان نیز صحنه بی بدیل و تابلوی زیبائی را ایجاد کرده که حفظ این نما و جلوگیری از ساخت و ساز در مزارع اطراف جاده ضروری به نظر می رسد .
قلعه صلصال در 20 کیلومتری جاده تالش به آستارا و ورودی شهر لیسار در روستای قلعه دوش واقع شده و فاصله آن با جاده اصلی حدود 500 متر می باشد. مرمت و باز سازی این قلعه زیبا و ایجاد امکانات اقامتی در اطراف آن و اتصال آن با راهی مستقیم به ساحل دریا و ایجاد طرح سالم سازی در آن منطقه و نهایتاً ایجاد تله کابین بین قلعه و ساحل می تواند لیسار را به یکی از قطبهای گردشگری استان تبدیل نموده و با ایجاد اشتغال ، اقتصاد منطقه را نیز متحول نماید .
