لِس یا چوب دستی وسیله دست همه چوپانان منطقه ماست . این چوب دستی در زبان تالشی ” لِس ” یا ” فترا لِس ” بمعنی چوب دستی درخت ازگیل و یا ” سِرا لِس ” بمعنی چوب دستی قرمز نامیده می شود . این چوب دستی معمولاً به دلیل سفت و محکم بودن از شاخه های درخت ازگیل کوهی درست می شود . ترک زبانها به این چوب دستی که کاربرد بسیار زیادی در بین دامداران دارد ” اًل آقاجی ” می گویند . چوب دستی تالشان از قدمت تاریخی بسیار طولانی برخوردار است بطوریکه در صفحات 315 و 321 کتاب “سر زمین جاوید” نوشته ماریژان موله – هرتزفیلد و گریشمن اروپایی و ترجمه ذبیح اله منصوری چنین آمده است : سربازان تالشی در جنگ ایران با یونان از چماق های مخصوصی استفاده می کردند که وقتی این چماق برکلاه کاسکت سربازان یونانی فرود می آمد کلاه شکسته و تکه های آن بر سر سربازان یونانی فرو می رفت و آنها را از پای در می آورد . (بنا بر روایتی در این جنگ 4000 سرباز تالشی حضور داشتند . )
لِس یا اَل آقاجی به نسبت سلیقه افراد به شکلها و اندازه های مختلف ساخته می شود . بعضی کوتاه و بعضی بلند بوده تعدادی لِس نازک و بعضی هم لِس کلفت و سنگین را دوست دارند .
اما در زبان و فرهنگ تالشان لِس از جهت کار برد به دو گروه تقسیم می شود :
دسته لِس : به معنی چوبِ دستی که معمولاً هنگام بیرون رفتن از خانه ، مردان تالشی آن را به دست می گیرند و معمولاً ظریف و خوش رنگ است . این چوب دستی هر مقدار زیبا باشد نشانگر شخصیت صاحب اوست . تالشها سعی می کنند در عروسیها و اجتماعات مختلف خود از چوب دستی های قشنگی استفاده کنند .
اِی مَنَ لِس : اِی مَن یمعنی یک مَن (چهار کیلو) که نام نوع دیگری از انواع چوب دستی ها است . دلیل این نامگذاری ، سنگین بودن این نوع چوب دستی است . از این چوب دستی در جنگها و درگیری ها بعنوان سلاح سرد استفاده می کردند و گویا سربازان تالشی در جنگ ایران با یونان که در بالا اشاره شد از این نوع چوب دستی استفاده می کردند . به دلیل صاف و لیز بوب چوب دستی ، جنجویان و مبارزان تالشی به قسمت بالا و دستگیره آن مقداری پارچه می پیچیدند تا هنگام مبارزه لِس از دستشان لیز نخورد و هم چنین بعضی ها سر چوب دستی را سوراخ کرده و بند محکمی را به آن انداخته و هنگام درگیری دست خود را از داخل بند رد می کردند تا با اطمینان بیشتری وارد صحنه نبرد شوند . ضمناً گفته شده تالشان در هنگام در گیری چوخای پشمی و شال خود را دور ساعد و بازوی دست چپ خود محکم می پیچیدند تا در هنگام حمله دشمن آن را بعنوان سپر جلوی ضربات چوب دستی طرف مقابل بگیرند و ضربات دشمن را دفع کنند .
چوب دستی نازک و بلند را دسته لِس و کلفت و کوتاه را اِی مَنَ لِس می گویند .
طریقه ساخت لِس بسیار مهم است . ابتداء چوپانان شاخه مورد نظر را در میان درختان جنگلی انتخاب کرده و با داس بطور استادانه برشهای منظمی را روی آن ایجاد کرده تا برای سال بعد محل برشها رشد اضافی کرده و در قسمت پایین لِس بطور خاصی برآمدگیهایی ایجاد شود که این امر هم باعث زیبایی و هم محکم بودن لِس می شود . سال بعد شاخه مورد نظر از درخت قطع شده و در اندازه مورد علاقه برش داده میشود و روی شعله آتش داغ و بریان می شود تا پوست آن کنده شود . سپس چوب دستی را زیر خاکستر داغ و یا پهن گاو و یا در زمین باتلاقی در داخل گِل قرار می دهند تا رنگ قرمز مخصوص خود را پیدا کند . اگر لیس کج شده باشد آن را به چوب راست و محکمی می بندند تا صاف شود . دامداران خوش سلیقه برای برّاق شدن چوب دستی خود هر چند وقت یکبار مقداری کره طبیعی یار روغن دمبه را با دست و محکم به لیس خود می مالند که این امر باعث زیبایی ، شفافیت و ماندگاری بیشتر چوب دستی می شود . لِس پدران و پدر بزرگها یکی از اشیاء به یادگار مانده برای فرزندان است و چنین میراثی دهها سال بعنوان تحفه ای ارزشمند در خانواده ها نگهداری می شود .
موارد استفاده از لیس :
اولین و مهمترین مورد استفاده از لِس بهمراه داشتان آن هنگام گوسفند چرانی است . شما هیچ گله داری را نخواهی دید مگر اینکه چوب دستی در دستش باشد . گویا این وسیله جز لاینفکی از زندگی چوپانان است . البته کار بردهای متفاوتی رای آنها دارد .
دامدار سوباتانی لِس در دست نگهبان گله گوسفندان
دامدار کوله بار خود را که شامل غذا و لباس اضافه یا لوازم مورد نیاز می باشد را در بقچه ای بسته و به کمک لِس آن را بر دوش حمل میکند . به این کوله بار (کولونجنه) می گویند .
بعضی وقتها کوله بارها بزرگ و سنگین بودند و گاهی دهها کیلو بار به این صورت توسط دامداران و چوپانان حمل می شد .
یکی دیگر از موارد استفاده لِس ، دفاع در مقابل حیوانات از جمله سگهای دامداران است که معمولاً برای حفاظت از گلّه همراه آنان بوده و هر کسی را که به محدوده اش نزدیک شود مورد حمله قرار می دهد . در این مواقع اگر افراد لیس همراه نداشته باشند مورد گاز گرفتگی سگهای درنده چوپانان قرار خواهند گرفت .
چاروادارها نیز در هنگام حمل بار و کوچ دامداران همیشه لِس در دست دارند .
دامداران برای بسته بندی دستی علوفه که بورماج نامیده می شود از چوب دستی (لِس) استفاده می کنند .
فرقی نمی کند دامدار کجا باشد ، لیس بعنوان تکیه گاهی مطمئن همیشه در دست توانمند اوست .
لِس به دست پیاده روی با پای برهنه روی چمنزارهای شِه گرفته هوای مِه آلود سوباتان از هر دوایی برای درمان مشکلات عصبی و روحی و روانی اثر بخش تر است .
هیچ کوهنورد و طبیعت گردی بدون چوب دستی حتی از نوع مصنوعی و فلزی آن دل به طبیعت نمی زند ، زیرا این وسیله در سرازیزیها تکیه گاه و در سربالائیها کمک کار او خواهد بود .
شاید این همه علاقه مندی و پیوند عاطفی بین تالشیها و لِس ، هم بازی و همراه بودن بچه ها از دوران کودکی با این وسیله زندگی سنتی باشد .
بعضی وقتها لس برای کاربردهای خاص تهیه می شود که در اینجا بعنوان عصای پیری ساخته شده است .
…